Phòng Ngừa và Giảm Thiểu Nguy Cơ Mất Thính Lực Ở Trẻ

Mất thính lực ở trẻ em không chỉ ảnh hưởng đến khả năng nghe mà còn tác động sâu rộng đến ngôn ngữ, học tập, phát triển cảm xúc và chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, đa phần trường hợp mất thính lực có thể phòng ngừa được nếu cha mẹ, thầy cô và cộng đồng cùng chủ động nhận biết, tầm soát và can thiệp sớm. Bài viết sau đây sẽ phân tích nguyên nhân, ảnh hưởng, cũng như các cách hiệu quả để phòng tránh và giảm thiểu tình trạng mất thính lực ở trẻ nhỏ tại Việt Nam.

T

ại Việt Nam, theo thống kê từ Bộ Y tế, có khoảng 2–3 trẻ trong mỗi 1.000 trẻ sinh ra mắc mất thính lực bẩm sinh ở mức độ vừa đến nặng. Trong khi đó, một số lượng đáng kể các trường hợp mất thính lực mắc phải sau sinh lại chưa được phát hiện và xử lý kịp thời. Tình trạng này xảy ra không chỉ vì sự thiếu hụt trang thiết bị tầm soát sớm, mà còn do nhận thức hạn chế của phụ huynh về tầm quan trọng của việc bảo vệ và chăm sóc sức khỏe thính giác cho trẻ.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến mất thính lực ở trẻ. Bẩm sinh là một trong số đó, có thể do yếu tố di truyền, nhiễm trùng trong thai kỳ như rubella, cytomegalovirus (CMV), hoặc mẹ sử dụng thuốc gây độc tai trong thời gian mang thai. Tuy nhiên, nguyên nhân phổ biến hơn lại đến từ yếu tố sau sinh như viêm tai giữa kéo dài, tiếp xúc với tiếng ồn lớn trong thời gian dài, chấn thương đầu, hoặc do sử dụng kháng sinh nhóm aminoglycoside không kiểm soát. Một nghiên cứu của Viện Tai Mũi Họng Trung ương năm 2022 cho thấy, hơn 60% trẻ bị mất thính lực sau sinh có liên quan đến viêm tai giữa không được điều trị đúng cách hoặc dứt điểm.

Hậu quả của việc không phát hiện và can thiệp sớm có thể rất nghiêm trọng. Trẻ bị mất thính lực nếu không được can thiệp trong “giai đoạn vàng” – tức trước 6 tháng tuổi – sẽ gặp khó khăn trong việc tiếp thu ngôn ngữ, chậm nói, khó hòa nhập xã hội và ảnh hưởng đến kết quả học tập sau này. Một khảo sát do Đại học Y Hà Nội thực hiện vào năm 2023 tại các trường tiểu học ở Hà Nội và TP.HCM cho thấy, có đến 78% trẻ bị suy giảm thính lực nhẹ đến trung bình có kết quả học tập kém hơn trung bình lớp, và thường gặp khó khăn trong giao tiếp với bạn bè, thầy cô.

Để phòng ngừa mất thính lực ở trẻ, việc tầm soát thính lực sơ sinh là vô cùng quan trọng. Ở nhiều nước phát triển, đây là quy trình bắt buộc được thực hiện trong vòng 48 giờ sau sinh. Tại Việt Nam, chương trình sàng lọc thính lực sơ sinh đã được triển khai thí điểm tại một số bệnh viện lớn như Bệnh viện Từ Dũ, Nhi Trung ương, và Bệnh viện Hồng Ngọc, tuy nhiên vẫn chưa được nhân rộng trên toàn quốc. Việc mở rộng các chương trình này có thể giúp phát hiện sớm các vấn đề về thính giác ngay từ khi trẻ chưa có biểu hiện rõ rệt.

Bên cạnh việc sàng lọc, phụ huynh cần quan sát và nhận diện sớm những dấu hiệu bất thường trong quá trình phát triển của trẻ. Nếu trẻ không giật mình khi nghe tiếng động lớn, không quay đầu về phía âm thanh, hay chậm nói so với mốc phát triển bình thường, cần đưa trẻ đi khám chuyên khoa để kiểm tra thính lực càng sớm càng tốt. Đối với trẻ đã đi học, việc thường xuyên than phiền về ù tai, khó nghe trong lớp học, hoặc thường xuyên nhờ lặp lại lời nói cũng là những dấu hiệu cảnh báo cần được chú ý.

Ngoài các yếu tố y tế, việc bảo vệ trẻ khỏi những tác nhân môi trường gây hại đến thính giác cũng quan trọng không kém. Ngày nay, việc sử dụng tai nghe quá nhiều và với âm lượng cao đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại. Một khảo sát năm 2021 do Trung tâm Y tế Dự phòng TP.HCM thực hiện trên 1.200 học sinh trung học cho thấy, có tới 42% học sinh sử dụng tai nghe hơn 3 giờ mỗi ngày, trong đó gần một nửa có thói quen để âm lượng ở mức cao. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến “mất thính lực do tiếng ồn”, một dạng tổn thương thần kinh tai không thể phục hồi nếu kéo dài.

Để giảm thiểu nguy cơ, phụ huynh nên hướng dẫn trẻ sử dụng tai nghe ở mức âm lượng an toàn (dưới 60% mức âm lượng tối đa) và không nghe quá 60 phút liên tục. Đồng thời, hãy đảm bảo môi trường học tập, vui chơi của trẻ tránh xa tiếng ồn lớn kéo dài – như công trình xây dựng, âm thanh loa kéo, hay nhạc lớn từ tiệc tùng. Đối với trẻ đã từng bị viêm tai giữa, cần tái khám định kỳ để đảm bảo bệnh không tái phát âm thầm và dẫn đến tổn thương vĩnh viễn.

Trong trường hợp trẻ đã bị mất thính lực, việc can thiệp sớm bằng các thiết bị hỗ trợ như máy trợ thính, cấy ốc tai điện tử, và các chương trình can thiệp ngôn ngữ là rất cần thiết. Các trung tâm chuyên biệt như Viện Thính học Việt Nam, Trung tâm Giáo dục Trẻ Khiếm thính Sao Mai, hay các khoa phục hồi chức năng tại bệnh viện nhi lớn đều có thể hỗ trợ phụ huynh xây dựng lộ trình phục hồi cho trẻ. Đáng chú ý, theo một nghiên cứu tại Bệnh viện Nhi Trung ương năm 2020, trẻ được cấy ốc tai điện tử trước 18 tháng tuổi có khả năng phát triển ngôn ngữ gần như bình thường nếu được can thiệp đầy đủ và đúng thời điểm.

Một yếu tố then chốt trong mọi nỗ lực phòng ngừa và giảm thiểu mất thính lực ở trẻ là giáo dục cộng đồng. Cần nâng cao nhận thức của cha mẹ, giáo viên mầm non và tiểu học về những rủi ro và dấu hiệu cảnh báo. Các chiến dịch truyền thông cộng đồng, tích hợp vào chương trình tiêm chủng mở rộng hoặc khám sức khỏe học đường, có thể là cách hiệu quả để lan tỏa kiến thức này đến từng hộ gia đình.

Mất thính lực ở trẻ nhỏ không chỉ là vấn đề y tế mà còn là một thách thức trong phát triển toàn diện của thế hệ tương lai. Với sự chủ động từ gia đình, sự hỗ trợ từ y tế và giáo dục, cùng sự đồng hành từ cộng đồng, phần lớn các trường hợp mất thính lực có thể được phòng ngừa hoặc can thiệp kịp thời. Đầu tư vào thính lực của trẻ chính là đầu tư cho khả năng học tập, giao tiếp và hòa nhập của các em trong suốt cuộc đời. Vì vậy, mỗi hành động dù nhỏ – từ một lần tầm soát sớm, một lần để ý đến biểu hiện bất thường – đều có thể tạo nên sự khác biệt lớn lao.