Giúp Trẻ Kiểm Soát Cơn Giận Và Cảm Xúc Bực Bội

Tức giận và thất vọng là những cảm xúc tự nhiên mà bất kỳ đứa trẻ nào cũng sẽ trải qua trong quá trình lớn lên. Điều quan trọng không phải là ngăn trẻ cảm thấy những cảm xúc ấy, mà là giúp trẻ học cách nhận biết, kiểm soát và thể hiện chúng một cách lành mạnh. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp góc nhìn chuyên môn cùng các phương pháp thực tiễn để đồng hành cùng trẻ trong hành trình phát triển cảm xúc.

Ở

mỗi giai đoạn phát triển, trẻ sẽ dần khám phá thế giới xung quanh, đồng thời cũng phải đối mặt với vô số thách thức vượt ngoài khả năng kiểm soát của bản thân. Khi trẻ không được đáp ứng mong muốn, gặp khó khăn trong việc giải thích điều mình cần, hoặc bị giới hạn bởi những quy tắc mà trẻ chưa hiểu rõ, những cảm xúc như giận dữ và thất vọng dễ dàng bùng lên. Điều này đặc biệt phổ biến ở trẻ nhỏ từ hai đến năm tuổi, thời điểm mà ngôn ngữ còn hạn chế nhưng nhu cầu thể hiện cái tôi lại vô cùng mạnh mẽ.

Cơn giận ở trẻ có thể biểu hiện bằng nhiều hình thức khác nhau. Có trẻ gào khóc, nằm lăn ra sàn, ném đồ vật hoặc đánh người xung quanh. Cũng có những trẻ ít bộc lộ ra ngoài nhưng lại thể hiện sự bực tức bằng cách im lặng, rút lui, hoặc cư xử bướng bỉnh và cố tình chống đối. Những hành vi này không phải là dấu hiệu cho thấy trẻ “hư” hay “mất dạy”, mà thường là lời kêu cứu ngầm cho thấy trẻ đang gặp khó khăn trong việc diễn đạt cảm xúc một cách phù hợp.

Theo các chuyên gia tâm lý trẻ em, việc giúp trẻ kiểm soát cơn giận không phải là cố gắng ngăn trẻ tức giận, mà là dạy trẻ nhận diện cảm xúc của chính mình và tìm cách giải tỏa nó an toàn. Trước hết, phụ huynh và người chăm sóc cần đóng vai trò là tấm gương. Nếu người lớn thường xuyên quát tháo, mất kiểm soát, hoặc trừng phạt trẻ khi trẻ thể hiện sự tức giận, trẻ sẽ học được rằng cơn giận là điều xấu cần bị đàn áp hoặc thể hiện bằng bạo lực. Ngược lại, nếu người lớn biết giữ bình tĩnh, sử dụng lời nói nhẹ nhàng để hướng dẫn trẻ nhận biết cảm xúc, trẻ sẽ dần hình thành được các kỹ năng tự điều chỉnh cảm xúc theo thời gian.

Một yếu tố quan trọng khác trong việc giúp trẻ kiểm soát cảm xúc là xây dựng vốn từ vựng cảm xúc từ sớm. Khi trẻ biết gọi tên cảm xúc như “con đang tức giận”, “con cảm thấy bị tổn thương”, hoặc “con thấy buồn vì điều đó”, trẻ sẽ giảm bớt nhu cầu thể hiện bằng hành vi tiêu cực. Phụ huynh có thể dạy con từ ngữ cảm xúc thông qua các tình huống hàng ngày, truyện tranh, hoặc trò chơi nhập vai. Khi trẻ bắt đầu gọi tên được cảm xúc, đó là dấu hiệu quan trọng cho thấy khả năng điều tiết cảm xúc của trẻ đang phát triển.

Không gian an toàn và nhất quán cũng là một yếu tố thiết yếu. Trẻ cần biết rằng cảm xúc của mình được chấp nhận và không bị phán xét. Khi trẻ nổi giận, thay vì lập tức mắng mỏ hoặc ép trẻ phải “im ngay”, người lớn có thể lùi lại một bước, quan sát và nói với trẻ rằng “Ba/mẹ hiểu con đang rất giận” hoặc “Có vẻ điều này khiến con thất vọng”. Sự công nhận này giúp trẻ cảm thấy được thấu hiểu, từ đó dễ dàng bước ra khỏi trạng thái cảm xúc căng thẳng.

Tuy nhiên, không phải mọi hành vi khi tức giận đều được chấp nhận. Trẻ cần được hướng dẫn ranh giới giữa việc thể hiện cảm xúc và việc làm tổn thương người khác. Điều quan trọng là dạy trẻ rằng cảm xúc là hợp lệ, nhưng cách thể hiện phải phù hợp. Ví dụ, thay vì la hét hoặc đánh bạn, trẻ có thể được hướng dẫn thở sâu, đếm từ một đến mười, vẽ tranh, hoặc xin nghỉ một lúc để bình tĩnh lại. Một số phụ huynh còn thiết lập “góc yên tĩnh” tại nhà, nơi trẻ có thể lui vào khi cảm xúc quá lớn và cần thời gian để nguôi ngoai.

Trong môi trường học đường, vai trò của giáo viên cũng không kém phần quan trọng. Giáo viên nên được đào tạo về cách nhận biết dấu hiệu trẻ đang tức giận hoặc bị dồn nén cảm xúc, từ đó có phương pháp hỗ trợ phù hợp. Một nghiên cứu năm 2021 do Trường Đại học Sư phạm TP.HCM thực hiện trên 300 học sinh tiểu học cho thấy, những trẻ được giáo viên đồng hành cảm xúc thường xuyên có mức độ bộc phát cảm xúc tiêu cực thấp hơn đáng kể so với các nhóm còn lại.

Thực tế cũng cho thấy mỗi trẻ có một mức độ chịu đựng và cách biểu hiện khác nhau. Một số trẻ có tính cách nhạy cảm hoặc dễ bị kích thích sẽ có xu hướng phản ứng mạnh với các thay đổi nhỏ trong môi trường hoặc lịch trình hàng ngày. Với những trẻ này, việc tạo một lịch trình ổn định, rõ ràng, cùng với sự báo trước khi có thay đổi sẽ giúp trẻ cảm thấy an toàn hơn và ít có nguy cơ bùng nổ cảm xúc.

Về lâu dài, kỹ năng kiểm soát cơn giận không chỉ giúp trẻ có cuộc sống cân bằng hơn, mà còn giúp trẻ xây dựng các mối quan hệ lành mạnh với bạn bè, gia đình và xã hội. Trẻ học được cách quản lý cơn giận từ sớm sẽ có xu hướng ít gặp các vấn đề về hành vi, ít rơi vào tình trạng bị cô lập xã hội, và phát triển khả năng tự lập tốt hơn trong tương lai.

Tức giận và thất vọng là một phần không thể thiếu trong quá trình trưởng thành. Việc dạy trẻ kiểm soát những cảm xúc này không phải là trách nhiệm riêng của phụ huynh hay giáo viên, mà là sự phối hợp từ nhiều phía để tạo ra một môi trường nuôi dưỡng lành mạnh và tôn trọng cảm xúc. Khi trẻ học được cách thấu hiểu và điều hướng cơn giận của mình, các em không chỉ học được kỹ năng sống quan trọng, mà còn từng bước xây dựng nền tảng tâm lý vững chắc cho cuộc đời sau này. Giúp trẻ học cách bình tĩnh cũng chính là một hành động nuôi dưỡng lòng kiên nhẫn, sự tử tế và lòng trắc ẩn, những phẩm chất cần thiết cho một con người hạnh phúc.