Dấu Hiệu Nhận Biết Rối Loạn Phổ Tự Kỷ Ở Trẻ

Khi nào một biểu hiện ở trẻ là dấu hiệu bình thường – và khi nào nó có thể cho thấy trẻ cần được đánh giá phát triển? Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD) là một rối loạn phát triển thần kinh với những đặc trưng riêng biệt. Bài viết này cung cấp thông tin toàn diện, giúp phụ huynh sớm nhận diện các dấu hiệu và hành vi đáng chú ý – từ đó tìm kiếm sự hỗ trợ y tế phù hợp.

RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ LÀ GÌ?

R

ối loạn phổ tự kỷ là một dạng khuyết tật phát triển do sự khác biệt trong cấu trúc hoặc chức năng não bộ. Trẻ mắc ASD thường có khó khăn trong giao tiếp xã hội, ngôn ngữ, tương tác với người khác, đồng thời có những hành vi, sở thích lặp đi lặp lại hoặc hạn hẹp. Các đặc điểm này có thể xuất hiện ngay từ những năm đầu đời, với biểu hiện mức độ khác nhau ở mỗi trẻ – từ nhẹ đến nặng. Ngoài ra, trẻ tự kỷ có thể học hỏi, vận động hoặc chú ý theo cách rất riêng biệt. Điều quan trọng cần lưu ý là, một số hành vi hoặc dấu hiệu được xem là đặc trưng của tự kỷ cũng có thể xuất hiện ở những trẻ không mắc ASD. Tuy nhiên, khi những biểu hiện này kéo dài và ảnh hưởng đáng kể đến khả năng học tập, kết nối xã hội và sinh hoạt hằng ngày của trẻ, cha mẹ nên chủ động tìm kiếm sự đánh giá từ chuyên gia phát triển.

NHỮNG DẤU HIỆU ĐÁNG CHÚ Ý TRONG GIAO TIẾP VÀ TƯƠNG TÁC XÃ HỘI

Khó khăn trong giao tiếp và tương tác xã hội là một trong những đặc trưng rõ nét nhất của trẻ mắc ASD. Ngay từ khi còn nhỏ, trẻ có thể không duy trì giao tiếp bằng mắt, không phản ứng khi được gọi tên, hoặc không thể hiện cảm xúc qua nét mặt. Khi lớn hơn, trẻ vẫn có thể gặp khó khăn trong việc chia sẻ niềm vui, chơi những trò chơi tương tác hay thể hiện sự quan tâm đến người khác. Một số biểu hiện thường thấy gồm việc trẻ không chơi các trò đơn giản như vỗ tay hoặc trốn tìm vào năm đầu đời, không sử dụng cử chỉ như vẫy tay chào, không chỉ tay để thể hiện điều mình thích, không nhận biết khi người khác buồn, đau hoặc khó chịu. Đến độ tuổi mẫu giáo, trẻ có thể không tham gia vào trò chơi nhóm, không hát, múa hay diễn trò để tương tác với người lớn. Những hành vi này có thể khiến trẻ bị hiểu lầm là thờ ơ hoặc “khó gần”, trong khi thực chất đây là kết quả của những khó khăn về thần kinh trong việc xử lý và phản hồi các tín hiệu xã hội.

HÀNH VI LẶP LẠI VÀ MỐI QUAN TÂM HẠN HẸP

Một yếu tố khác giúp phân biệt ASD với các rối loạn phát triển khác là sự hiện diện của các hành vi hoặc mối quan tâm mang tính lặp lại và hạn chế. Trẻ có thể sắp xếp đồ vật theo một trật tự nhất định và tỏ ra rất khó chịu nếu trật tự đó bị thay đổi. Một số trẻ lặp đi lặp lại những câu nói mà người khác vừa nói (hiện tượng nhại lời – echolalia), hoặc chỉ chơi một món đồ chơi theo đúng một cách duy nhất mỗi lần. Có trẻ đặc biệt chú ý đến một phần nhỏ của vật thể, như bánh xe ô tô đồ chơi, thay vì chơi toàn bộ món đồ. Trẻ cũng có thể bám chặt vào những thói quen cứng nhắc và phản ứng mạnh mẽ khi lịch trình bị thay đổi. Ngoài ra, các hành vi như vẫy tay liên tục mà không có mục đích rõ ràng, xoay người, tự quay vòng, hoặc có những phản ứng bất thường với âm thanh, ánh sáng, mùi vị và cảm giác cũng là những dấu hiệu đáng lưu ý. Những hành vi này không chỉ đơn thuần là “kỳ lạ”, mà phản ánh nhu cầu kiểm soát và an toàn trong thế giới nội tâm phức tạp của trẻ.

NHỮNG ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN ĐI KÈM

Không chỉ gặp khó khăn trong tương tác và hành vi, nhiều trẻ tự kỷ còn đi kèm với các vấn đề phát triển khác. Trẻ có thể chậm phát triển ngôn ngữ, khó khăn trong vận động hoặc có sự chênh lệch lớn giữa khả năng học một số kỹ năng và không thể thực hiện các kỹ năng khác. Một số trẻ biểu hiện sự hiếu động thái quá, dễ mất tập trung hoặc bốc đồng, trong khi số khác lại thờ ơ, ít phản ứng với môi trường. Một số trường hợp có thể đi kèm rối loạn co giật, rối loạn tiêu hóa kéo dài như táo bón, hoặc có những thói quen ăn uống và giấc ngủ không đều. Về mặt cảm xúc, trẻ có thể phản ứng thái quá với những kích thích nhỏ hoặc ngược lại, tỏ ra không sợ hãi trước những tình huống nguy hiểm. Mỗi biểu hiện này đều cần được quan sát trong bối cảnh tổng thể của sự phát triển của trẻ, và không thể chỉ dựa vào một dấu hiệu đơn lẻ để chẩn đoán ASD.

Mặc dù mỗi trẻ có tốc độ phát triển khác nhau, nhưng nếu cha mẹ nhận thấy các dấu hiệu kéo dài liên quan đến giao tiếp, hành vi, khả năng học tập hoặc cảm xúc như đã nêu trên, điều quan trọng là không nên chờ đợi “tự hết”. Việc đưa trẻ đến bác sĩ nhi khoa, nhà tâm lý học lâm sàng hoặc chuyên gia phát triển thần kinh để được đánh giá toàn diện là bước khởi đầu quan trọng. Được chẩn đoán và can thiệp sớm sẽ giúp trẻ có cơ hội phát triển kỹ năng xã hội, ngôn ngữ, học tập và điều chỉnh hành vi một cách tích cực hơn – từ đó nâng cao chất lượng sống không chỉ cho trẻ mà còn cho cả gia đình.