Điều Tiết Cảm Xúc Ở Những Giai Đoạn Phát Triển Quan Trọng Của Trẻ
Chuong Nguyen 09 tháng 09,2025
Cảm xúc là ngôn ngữ đầu tiên mà con trẻ sử dụng để kết nối với thế giới. Khi một em bé khóc, cười hay giận dỗi, đó không chỉ là phản ứng bản năng mà còn là cách giao tiếp. Điều tiết cảm xúc ở trẻ chính là khả năng nhận biết, điều chỉnh và bộc lộ những cảm xúc này một cách phù hợp.
K
hác với biểu đạt cảm xúc (cách trẻ thể hiện ra ngoài), điều tiết cảm xúc liên quan đến việc trẻ làm chủ cơn buồn, giận hay lo lắng để không bị cảm xúc chi phối hoàn toàn. Đây là năng lực quan trọng giúp trẻ thích nghi với môi trường học tập, xây dựng mối quan hệ lành mạnh và phát triển sự tự tin.VAI TRÒ CỦA CHA MẸ TRONG HÀNH TRÌNH CẢM XÚC
Từ sơ sinh đến trước tuổi đi học, bộ não của trẻ phát triển cực kỳ mạnh mẽ, đặc biệt ở các vùng liên quan đến cảm xúc như amygdala, hippocampus và prefrontal cortex. Chính sự hiện diện và phản hồi của cha mẹ sẽ định hình những bước tiến này.
- Cha mẹ là tấm gương cảm xúc: Cách cha mẹ xử lý giận dữ, buồn bã hay lo lắng sẽ là bài học trực tiếp cho con. Nếu cha mẹ biết lắng nghe và thể hiện cảm xúc một cách bình tĩnh, trẻ sẽ học được mô hình xử lý lành mạnh.
- Huấn luyện viên cảm xúc: Khi cha mẹ gọi tên cảm xúc cùng con, ví dụ như “con đang buồn vì mất đồ chơi phải không?”, trẻ sẽ dần học cách nhận diện và gọi tên cảm xúc của chính mình.
- Sự gắn bó an toàn: Những cái ôm, ánh mắt, giọng nói dịu dàng giúp con hình thành niềm tin rằng cảm xúc của mình được chấp nhận và thấu hiểu. Đây chính là nền tảng của trí tuệ cảm xúc sau này.
CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN CẢM XÚC Ở TRẺ
Quá trình điều tiết cảm xúc ở trẻ diễn ra theo từng nấc thang phát triển:
- Sơ sinh – 1 tuổi: Những cái ôm, nụ cười và sự vỗ về của cha mẹ giúp trẻ cảm thấy an toàn. Đây là giai đoạn đặt nền móng cho sự gắn bó.
- Tuổi chập chững: Trẻ bắt đầu biết gọi tên cảm xúc cơ bản như vui, buồn, giận. Tuy vậy, sự bùng nổ vẫn thường xuyên xảy ra, cha mẹ cần kiên nhẫn.
- Tuổi mầm non: Khi tiếp xúc nhiều hơn với bạn bè, trẻ học quy tắc xã hội về việc nên – không nên bộc lộ cảm xúc thế nào.
- Tuổi tiểu học: Khả năng hợp tác và kiềm chế được cải thiện. Trẻ biết thương lượng, chờ đến lượt, hoặc kìm nén sự bực bội để hoàn thành công việc nhóm.
- Thiếu niên: Đây là “cơn bão cảm xúc” với nhiều mâu thuẫn nội tâm. Thanh thiếu niên học cách phản tư, nhìn lại chính mình và cân bằng giữa cái tôi cá nhân và sự hòa nhập xã hội.
CÁCH CHA MẸ HỖ TRỢ ĐIỀU TIẾT CẢM XÚC Ở TRẺ
Quá trình học cách điều tiết cảm xúc không đến một cách tự nhiên. Đây là kỹ năng cần được rèn luyện liên tục với sự đồng hành của cha mẹ.
- Gọi tên cảm xúc: Khi trẻ khóc vì mất đồ chơi, thay vì “con nín đi”, cha mẹ có thể nói “con đang buồn vì mất món đồ yêu thích đúng không?”. Việc này giúp trẻ học cách diễn đạt thay vì chỉ bộc phát.
- Công cụ giải tỏa: Vẽ tranh, vận động, chơi thể thao hay viết nhật ký là những cách giúp trẻ trút bỏ năng lượng tiêu cực.
- Thực hành cùng con: Các kỹ thuật thở sâu, đếm ngược hoặc kể chuyện giúp trẻ bình tĩnh. Khi cha mẹ làm cùng, hiệu quả nhân đôi.
- Tạo không gian an toàn: Hãy để trẻ biết rằng mọi cảm xúc đều được chấp nhận, kể cả giận dỗi hay lo lắng. Không cần ép con “lúc nào cũng vui vẻ”.
- Khuyến khích đọc sách: Các đầu sách như The Whole Brain Child giúp cha mẹ có thêm công cụ khoa học để đồng hành cùng con.
Điều tiết cảm xúc ở trẻ là hành trình dài hơi, không thể trông đợi ở một ngày hay một tháng. Đây là quá trình được nuôi dưỡng từ vòng tay cha mẹ, từ từng câu nói, từng ánh mắt quan tâm.
Một đứa trẻ được lắng nghe, được đồng hành và được trao quyền gọi tên cảm xúc của mình sẽ trưởng thành thành một người tự tin, biết cảm thông và có trí tuệ cảm xúc vững vàng. Và đó chính là hành trang quan trọng nhất để bước vào đời.
