Trưởng Thành An Toàn Trong Thế Giới Số
Tran Nguyen 30 tháng 06,2025
Trong một thế giới nơi công nghệ len lỏi vào từng ngóc ngách của đời sống, việc trẻ em tiếp xúc với thiết bị số từ rất sớm đã trở thành điều không thể tránh khỏi. Từ chiếc điện thoại thông minh trong tay bố mẹ đến bài học trực tuyến trên máy tính bảng, trẻ em ngày nay được gọi là “công dân số” từ những năm đầu đời. Tuy nhiên, việc tiếp cận công nghệ sớm không đồng nghĩa với việc trẻ có khả năng hiểu, sử dụng và kiểm soát công nghệ một cách an toàn và hiệu quả. Chính vì vậy, giáo dục kỹ năng số giúp trẻ trưởng thành an toàn không chỉ là nhu cầu cấp thiết mà còn là hành trang không thể thiếu để các em bước vào tương lai.
T
ại Việt Nam, theo khảo sát của Tổ chức Cứu trợ Trẻ em Quốc tế (Save the Children) năm 2022, có đến 84% trẻ em từ 10 đến 14 tuổi sử dụng internet hàng ngày, phần lớn trong số đó sử dụng thiết bị di động mà không có sự giám sát đầy đủ từ người lớn. Cùng với đó, một nghiên cứu từ Trung tâm Phân tích và Dự báo (Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam) cho thấy hơn 60% phụ huynh thừa nhận rằng họ không biết rõ con mình làm gì trên mạng. Những con số này đặt ra câu hỏi cấp bách: nếu trẻ em đang sống trong thế giới số mỗi ngày, ai sẽ dạy các em biết cách sống an toàn và lành mạnh trong không gian ấy?
Kỹ năng số cho trẻ không đơn thuần là khả năng thao tác với thiết bị công nghệ. Đó là một tổ hợp kiến thức, tư duy và hành vi nhằm giúp trẻ hiểu được môi trường số, từ cách tra cứu thông tin đáng tin cậy, giữ gìn quyền riêng tư cá nhân, ứng xử có trách nhiệm trên mạng xã hội cho đến biết cách bảo vệ bản thân trước các nguy cơ như bắt nạt mạng, lừa đảo trực tuyến hay nội dung độc hại.
Một trong những năng lực cốt lõi trong kỹ năng số là khả năng đánh giá và chọn lọc thông tin. Trong khi thế giới người lớn còn dễ bị nhiễu loạn bởi thông tin sai lệch, trẻ em càng dễ trở thành “nạn nhân” của tin giả, quảng cáo trá hình hay nội dung không phù hợp. Việc trẻ học được cách đặt câu hỏi như “Nguồn thông tin này đến từ đâu?”, “Nội dung này có mục đích gì?”, hay “Ai đang hưởng lợi từ thông tin này?” sẽ là bước đầu để hình thành tư duy phản biện và khả năng tự bảo vệ mình trong môi trường số.
Ngoài ra, kỹ năng quản lý thời gian và sự chú ý khi sử dụng thiết bị số cũng là điều mà trẻ cần được hướng dẫn. Nghiên cứu từ Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2023 cho thấy trẻ em Việt Nam ở độ tuổi tiểu học dành trung bình 3 giờ mỗi ngày trước màn hình, trong đó hơn một nửa là để xem video giải trí. Việc sử dụng thiết bị quá mức không chỉ ảnh hưởng đến thị lực, giấc ngủ và sức khỏe thể chất mà còn tác động đến sự phát triển cảm xúc và khả năng tương tác xã hội của trẻ. Kỹ năng thiết lập giới hạn thời gian, nhận biết dấu hiệu “quá tải số” và lựa chọn các hoạt động cân bằng giữa thực tế và công nghệ là những yếu tố quan trọng giúp trẻ duy trì cuộc sống số lành mạnh.
Giáo dục kỹ năng số cũng đồng nghĩa với việc dạy trẻ về đạo đức số: đó là lòng tôn trọng người khác khi giao tiếp trên mạng, không chia sẻ thông tin sai lệch, không lan truyền hình ảnh cá nhân của người khác khi chưa có sự đồng ý. Đây là cách chúng ta gieo vào trẻ tinh thần trách nhiệm và nhân văn ngay trong môi trường công nghệ, nơi đôi khi sự vô danh có thể dẫn đến hành vi lệch chuẩn.
Tại Việt Nam, một số sáng kiến giáo dục kỹ năng số cho trẻ đã được triển khai trong những năm gần đây. Dự án “Em an toàn hơn cùng Internet” do Google phối hợp cùng Bộ GD&ĐT và Tổ chức Save the Children thực hiện đã tiếp cận hàng trăm trường học tại các tỉnh thành lớn, giúp học sinh từ lớp 3 đến lớp 7 tiếp cận các khái niệm như quyền riêng tư, an toàn thông tin cá nhân, ứng xử văn minh trên mạng. Bên cạnh đó, các trường quốc tế và một số trường tư thục chất lượng cao tại TP.HCM, Hà Nội cũng đã tích hợp nội dung kỹ năng số vào các tiết học công nghệ và kỹ năng sống.
Tuy nhiên, phần lớn trẻ em Việt Nam vẫn chưa được tiếp cận đầy đủ với chương trình giáo dục kỹ năng số một cách bài bản. Rào cản lớn nhất chính là sự thiếu hụt về giáo trình chuẩn hóa và nguồn lực giáo viên được đào tạo chuyên sâu về lĩnh vực này. Trong khi đó, ở cấp gia đình, nhiều phụ huynh chưa ý thức được vai trò của mình trong việc đồng hành cùng con trên môi trường mạng. Nhiều người vẫn giao thiết bị cho trẻ như một “bảo mẫu công nghệ” mà không hướng dẫn, không kiểm soát và cũng không chia sẻ cùng trẻ những nguyên tắc cơ bản để sử dụng công nghệ an toàn.
Giáo dục kỹ năng số cho trẻ em không phải là nhiệm vụ của riêng nhà trường hay một vài tổ chức xã hội. Đây là hành trình cần sự đồng lòng từ chính sách giáo dục quốc gia, nhà trường, phụ huynh và cả cộng đồng. Khi trẻ được trang bị kỹ năng số vững vàng, các em không chỉ trở thành người dùng công nghệ thông minh mà còn là những công dân có trách nhiệm trong một thế giới ngày càng được số hóa.
Đã đến lúc thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về việc trẻ sử dụng công nghệ. Thay vì cấm đoán hoặc buông lỏng, hãy cùng trẻ xây dựng những “la bàn số” để các em không lạc lối trong thế giới kết nối không ngừng nghỉ này. Bởi vì, trong kỷ nguyên số, kỹ năng số chính là kỹ năng sống. Và giáo dục kỹ năng sống chưa bao giờ là quá sớm để bắt đầu.
