Vết Thương Vô Hình Trong Kỷ Nguyên Số

Trong thời đại số hóa hiện nay, nơi mọi kết nối chỉ cách nhau một cú nhấp chuột, mạng xã hội trở thành một phần thiết yếu của đời sống con người. Chúng ta dùng nó để học tập, làm việc, kết nối và thể hiện bản thân. Thế nhưng, song hành với những tiện ích vượt trội ấy là một mặt tối đang ngày càng rõ rệt: bạo lực mạng. Không giống như bạo lực thể chất hay lời nói ngoài đời, bạo lực mạng âm thầm hơn, khó phát hiện hơn nhưng để lại những tổn thương tâm lý sâu sắc không kém, đặc biệt là với giới trẻ.

B

ạo lực mạng được hiểu là hành vi sử dụng công nghệ như điện thoại, máy tính, các nền tảng mạng xã hội và công cụ trực tuyến để đe dọa, xúc phạm, làm nhục, lan truyền thông tin sai lệch hoặc cô lập một cá nhân nào đó. Những hành vi như mắng nhiếc, sỉ nhục công khai, phát tán thông tin cá nhân, tạo tài khoản giả để giả mạo hay tung tin thất thiệt đều là những biểu hiện thường gặp. Điều đáng nói là nội dung tiêu cực ấy có thể lan truyền rất nhanh và tồn tại lâu dài trên internet, khiến nạn nhân không thể thoát khỏi vòng vây tổn thương.

Tại Việt Nam, thực trạng bạo lực mạng đang trở nên đáng báo động, đặc biệt trong lứa tuổi thanh thiếu niên, nhóm người chiếm tỷ lệ sử dụng mạng xã hội cao nhất. Theo khảo sát của UNICEF phối hợp cùng Bộ Lao động – Thương binh & Xã hội năm 2020, có đến 21% trẻ em và thanh thiếu niên từng bị bắt nạt hoặc bị bạo lực trên môi trường mạng. Trong số đó, rất nhiều em không dám chia sẻ với người lớn vì sợ bị trách mắng hoặc không tin rằng mình sẽ được lắng nghe và giúp đỡ.

Báo cáo Tình hình trẻ em thế giới do UNICEF công bố năm 2021 cũng nhấn mạnh rằng cứ ba em nhỏ thì có một em đang đối mặt với nguy cơ bị bắt nạt trực tuyến tại Việt Nam. Với hơn 70% dân số đang sử dụng internet, phần lớn trong đó là người trẻ, nguy cơ bị tấn công trên không gian mạng đã và đang trở thành một hiện thực nghiêm trọng, cần được nhìn nhận đúng mực.

Khác với vết bầm trên da, tổn thương do bạo lực mạng để lại là những vết hằn vô hình trong tâm lý. Nạn nhân có thể trải qua những cảm xúc tiêu cực kéo dài như lo âu, mất ngủ, trầm cảm. Nhiều người dần khép mình, ngại giao tiếp, thậm chí đánh mất lòng tin vào bản thân. Không ít trường hợp rơi vào trạng thái cô lập, mất phương hướng và dần rơi vào ý nghĩ muốn tự kết liễu cuộc đời. Đây là một trong những hậu quả nghiêm trọng nhất của bạo lực mạng, khi những tổn thương tinh thần không được nhận diện và can thiệp kịp thời.

Có nhiều nguyên nhân lý giải vì sao bạo lực mạng ngày càng phổ biến. Mạng xã hội cho phép người dùng ẩn danh, điều này khiến nhiều người dễ buông lời xúc phạm mà không phải đối mặt trực tiếp với hậu quả. Nhiều thanh thiếu niên hiện nay vẫn thiếu kỹ năng sử dụng mạng an toàn và chưa được giáo dục đầy đủ về ứng xử văn minh trong không gian số. Văn hóa phán xét, công kích lẫn nhau ngày càng trở nên bình thường hóa, đặc biệt qua các trào lưu “ném đá hội đồng” hoặc “vạch trần” trên mạng. Bên cạnh đó, việc thiếu kiểm soát từ phụ huynh cũng là một yếu tố khiến trẻ dễ bị tổn thương mà không được phát hiện kịp thời.

Để ngăn ngừa và đối mặt với bạo lực mạng, mỗi cá nhân cần trang bị cho mình sự hiểu biết và phản ứng tỉnh táo. Nếu không may trở thành nạn nhân, việc giữ lại bằng chứng là rất quan trọng. Không nên phản ứng tiêu cực hay đáp trả trên mạng vì điều này chỉ làm sự việc trở nên tồi tệ hơn. Chia sẻ với người thân, bạn bè hoặc chuyên gia tâm lý là bước đi cần thiết để nhận được sự hỗ trợ. Ngoài ra, bạn có thể sử dụng tính năng chặn hoặc báo cáo tài khoản gây hại trên các nền tảng mạng xã hội.

Giáo dục kỹ năng sử dụng mạng an toàn cần được đưa vào nhà trường, đồng thời phụ huynh nên chủ động theo dõi, trò chuyện cùng con về trải nghiệm của chúng trên mạng. Một đứa trẻ hiểu rằng mình có thể tin tưởng người lớn là một đứa trẻ ít bị tổn thương hơn khi đối mặt với tình huống xấu.

Cộng đồng mạng cũng cần có trách nhiệm. Các nền tảng truyền thông xã hội phải xây dựng cơ chế kiểm duyệt chặt chẽ và phản hồi nhanh chóng khi người dùng báo cáo hành vi bạo lực. Đồng thời, cần lan tỏa nhiều hơn những chiến dịch truyền thông tích cực về ứng xử tử tế, đồng cảm và tôn trọng người khác trong thế giới ảo. Chúng ta không thể kiểm soát toàn bộ hành vi trên mạng, nhưng có thể kiểm soát chính mình, từ lời nói, hành động đến sự phản ứng trước tổn thương của người khác.

Bạo lực mạng là vấn đề của kỷ nguyên số, và là trách nhiệm của toàn xã hội. Trong một thế giới ngày càng phụ thuộc vào công nghệ, việc giữ cho không gian mạng trở thành nơi an toàn, lành mạnh, tử tế là điều chúng ta cần cùng nhau kiến tạo. Mỗi chia sẻ văn minh, mỗi lời nói đầy cảm thông đều là một hành động nhỏ nhưng có ý nghĩa to lớn, có thể giúp ai đó cảm thấy ít cô đơn hơn giữa thế giới ảo rộng lớn.