Khi Cơ Thể Trở Thành Chiến Trường Của Tâm Lý

Trong nhiều năm trở lại đây, hình ảnh cơ thể đã trở thành một chủ đề nhạy cảm và đầy áp lực đối với nhiều người, đặc biệt là giới trẻ. Mạng xã hội, truyền thông và các tiêu chuẩn sắc đẹp không ngừng thay đổi đã góp phần định hình và không ít lần bóp méo cách mà chúng ta nhìn nhận về chính mình.

K

Hình ảnh bản thân (self-image) không chỉ là cách chúng ta nhìn thấy mình trong gương, mà còn là cách chúng ta cảm nhận, đánh giá và định nghĩa giá trị của bản thân thông qua ngoại hình. Khi hình ảnh bản thân trở nên tiêu cực, người ta dễ rơi vào trạng thái chối bỏ chính mình, tìm mọi cách để thay đổi cơ thể một cách cực đoan hoặc không lành mạnh. Rối loạn ăn uống là một trong những hậu quả nghiêm trọng nhất của quá trình này.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), rối loạn ăn uống không chỉ là một vấn đề về dinh dưỡng, mà còn là một tình trạng rối loạn tâm lý nghiêm trọng. Những dạng phổ biến bao gồm chán ăn tâm thần (anorexia nervosa), ăn uống vô độ rồi tự ép nôn (bulimia nervosa), và ăn uống không kiểm soát (binge-eating disorder). Tại Mỹ, theo thống kê từ National Eating Disorders Association (NEDA), có khoảng 30 triệu người từng trải qua một dạng rối loạn ăn uống nào đó trong đời. Tại Việt Nam, mặc dù chưa có số liệu chính thức toàn quốc, nhưng các chuyên gia sức khỏe tâm thần ghi nhận tỷ lệ các trường hợp có xu hướng gia tăng, đặc biệt ở học sinh, sinh viên và người trẻ tuổi sống tại đô thị.

Một điểm cần lưu ý là rối loạn ăn uống không phải lúc nào cũng bắt đầu bằng việc muốn “giảm cân”. Nhiều bệnh nhân từng chia sẻ rằng họ khởi đầu với những cảm xúc tiêu cực như mất kiểm soát, cô đơn, hoặc không thể chấp nhận bản thân. Ăn hoặc nhịn ăn, với họ, trở thành một cách để lấy lại cảm giác “kiểm soát” dù đó chỉ là ảo tưởng. Một cô gái 21 tuổi trong quá trình trị liệu từng nói: “Tôi không ghét đồ ăn, tôi ghét cảm giác bản thân không có giá trị khi nhìn thấy cơ thể mình trong gương.”

Rối loạn ăn uống cũng thường gắn liền với các vấn đề khác như trầm cảm, lo âu, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) và thậm chí là sang chấn tâm lý từ quá khứ. Chính vì vậy, việc điều trị đòi hỏi phải tiếp cận một cách toàn diện, không chỉ tập trung vào chế độ ăn hay chỉ số cân nặng, mà cần đồng thời can thiệp vào hệ thống niềm tin, cảm xúc và mối quan hệ với chính cơ thể người bệnh.

Trong trị liệu, một trong những công việc khó khăn nhất không phải là giúp bệnh nhân ăn uống trở lại bình thường, mà là giúp họ học cách tin rằng họ xứng đáng được chăm sóc và yêu thương dù cơ thể họ không hoàn hảo. Bởi vì phía sau nỗi ám ảnh với cân nặng thường là một nỗi sợ sâu xa hơn – sợ bị từ chối, sợ không được công nhận, sợ không đủ tốt. Chính những nỗi sợ này mới là thứ giữ người bệnh mắc kẹt trong vòng luẩn quẩn tự hủy hoại bản thân.

Văn hóa hiện đại không ngừng thúc đẩy những tiêu chuẩn vẻ đẹp phi thực tế: cơ thể phải mảnh mai nhưng săn chắc, da phải trắng mịn nhưng tự nhiên, gương mặt phải thon gọn nhưng không được mất nét. Những tiêu chuẩn này không chỉ phi logic mà còn khiến hàng triệu người phải sống trong mặc cảm. Đặc biệt ở lứa tuổi vị thành niên, giai đoạn mà danh tính và hình ảnh bản thân chưa ổn định, những lời nhận xét tưởng chừng vô hại như “sao dạo này mập lên thế” hoặc “giảm vài kí nữa là đẹp” có thể trở thành vết thương tinh thần lâu dài.

Thay vì chỉ nói “Con đẹp mà” khi trẻ buồn vì cơ thể mình, phụ huynh và thầy cô có thể hỏi “Điều gì khiến con cảm thấy như vậy?” hoặc “Con đang cần điều gì từ bản thân và người khác?” Điều mà một người đang vật lộn với hình ảnh bản thân cần nhất không phải là một lời khen hình thức, mà là sự hiện diện, lắng nghe và không bị phán xét.

Về phía cá nhân, nếu bạn đang cảm thấy mình thường xuyên chán ghét cơ thể, kiểm soát việc ăn uống quá mức, hoặc cảm thấy lo âu tột độ khi nhìn vào gương, đó là những dấu hiệu đáng chú ý. Bạn không cần phải “ốm đến mức nguy hiểm” mới xứng đáng được giúp đỡ. Rối loạn ăn uống có thể biểu hiện ở nhiều mức độ khác nhau, và việc tìm đến sự hỗ trợ chuyên nghiệp từ sớm có thể ngăn ngừa những hậu quả nghiêm trọng hơn.

Hành trình chữa lành mối quan hệ với cơ thể không phải là con đường thẳng. Sẽ có những lúc bạn cảm thấy tiến triển, rồi lại thất vọng. Nhưng điều quan trọng nhất là bạn không cô đơn. Có những người đã đi qua điều tương tự, có những chuyên gia có thể đồng hành cùng bạn, và có một phiên bản khỏe mạnh hơn, tự do hơn của bạn đang chờ đợi ở phía bên kia của nỗi sợ.

Hình ảnh bản thân tích cực không đồng nghĩa với việc lúc nào cũng hài lòng với cơ thể. Nó là khả năng nhìn nhận cơ thể như một phần đáng trân trọng của bản thân dù bạn đang ở kích cỡ nào, có bao nhiêu khuyết điểm. Cơ thể bạn không cần phải hoàn hảo để xứng đáng được chăm sóc, và bạn cũng không cần thay đổi nó để được yêu thương.

Chúng ta đang sống trong một thế giới mà sự hoàn hảo được dựng lên bằng ánh sáng studio và bộ lọc chỉnh ảnh. Nhưng cuộc sống thật nằm ở phía sau những lớp chỉnh sửa ấy, nơi mà cơ thể biết mệt mỏi, biết thay đổi, và cũng biết hồi phục nếu được đối xử bằng lòng trắc ẩn.