Học Ngành Nào Để Có Cơ Hội Việc Làm Tốt Hơn?

Tâm lý chung của hầu hết học sinh cùng phụ huynh cho rằng các ngành thuộc khối STEM – Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, Toán học – mang lại cơ hội nghề nghiệp rộng mở cùng thu nhập cao hơn so với những ngành khoa học xã hội và nhân văn. Tuy nhiên, quan điểm này có phản ánh toàn diện giá trị của mỗi nhóm ngành trong thế kỷ 21?

N

hiều khảo sát cùng nghiên cứu cho thấy sinh viên tốt nghiệp các ngành STEM thường có mức thu nhập khởi điểm cao hơn so với sinh viên các ngành nhân văn. Dữ liệu từ The New York Times dẫn lại Khảo sát Cộng đồng của Cục Điều tra Dân số Hoa Kỳ cho thấy, vào năm 2017, sinh viên tốt nghiệp ngành kỹ thuật và khoa học máy tính ở độ tuổi 23 – 25 có mức thu nhập trung bình 61.744 USD, cao hơn 37% so với mức 45.032 USD của sinh viên tốt nghiệp ngành lịch sử hoặc khoa học xã hội.

Tương tự, báo cáo từ Dự án Hamilton (thuộc Viện Brookings) cũng chỉ ra sự khác biệt rõ rệt trong thu nhập trọn đời giữa các chuyên ngành. Theo đó, 5 chuyên ngành có thu nhập trung vị cao nhất đều thuộc lĩnh vực kỹ thuật, như hàng không vũ trụ, năng lượng, công nghệ sinh học, kỹ thuật máy tính, điện tử. Khoảng cách giữa hai đầu bảng có thể lên đến hơn 1,5 triệu USD trong suốt sự nghiệp, với kỹ thuật hàng không đạt mức trung bình 2,28 triệu USD, trong khi giáo dục mầm non chỉ đạt khoảng 770.000 USD.

THU NHẬP KHÔNG PHẢN ÁNH TOÀN BỘ GIÁ TRỊ NGÀNH HỌC

Dù chênh lệch thu nhập là một chỉ số quan trọng, việc đánh giá giá trị ngành học chỉ qua thu nhập khởi điểm hay thu nhập trung bình là cách nhìn phiến diện. Trên thực tế, sinh viên cùng một ngành học có thể rẽ sang nhiều hướng nghề nghiệp khác nhau với mức thu nhập hoàn toàn khác biệt. Ví dụ, trong nhóm sinh viên học ngành văn học Anh, có tới 6,4% làm việc trong lĩnh vực pháp lý với mức thu nhập trung vị hơn 100.000 USD, trong khi một bộ phận khác làm trong lĩnh vực giáo dục có mức lương thấp hơn nhiều.

Dự án Hamilton cũng chỉ ra rằng, trong đa số các ngành học, phần lớn sinh viên không làm đúng ngành nghề phổ biến của ngành đó sau khi tốt nghiệp. Điều này phản ánh sự linh hoạt và tính ứng dụng rộng của nhiều ngành học, đặc biệt là nhân văn, và cho thấy rằng thu nhập theo nghề nghiệp thực tế có thể đáng tin cậy hơn là thu nhập theo ngành học.

KHOẢNG CÁCH THU NHẬP MỜ DẦN SAU TUỔI 40

Một điểm đáng chú ý là lợi thế thu nhập của sinh viên ngành STEM thường mờ dần theo thời gian. Nghiên cứu của nhà kinh tế học David Deming (Đại học Harvard) cho thấy kỹ năng kỹ thuật trong các ngành STEM thường lỗi thời nhanh chóng, do yêu cầu công nghệ mới thay đổi liên tục. Ví dụ, nhiều công việc tuyển dụng trong ngành công nghệ thông tin hiện nay yêu cầu chuỗi kỹ năng chưa từng tồn tại 10 năm trước, trong khi kỹ năng cũ đã dần trở nên lạc hậu.

Chính vì sự thay đổi nhanh chóng này, tốc độ tăng trưởng thu nhập của sinh viên ngành STEM chậm lại sau một thời gian. Trong khi đó, sinh viên ngành khoa học xã hội và nhân văn thường đạt mức thu nhập cao hơn vào giữa sự nghiệp, đặc biệt nếu họ chuyển sang lĩnh vực kinh doanh, quản lý hoặc luật – những ngành đòi hỏi kỹ năng tư duy sâu sắc, kỹ năng giao tiếp bên cạnh khả năng lãnh đạo, vốn là thế mạnh của giáo dục khai phóng.

GIÁ TRỊ LÂU DÀI CỦA KỸ NĂNG MỀM

Một trong những điểm mạnh rõ rệt của các ngành khoa học xã hội và nhân văn là khả năng rèn luyện kỹ năng mềm – điều ngày càng được các nhà tuyển dụng đánh giá cao. Khảo sát năm 2018 của Hiệp hội Quốc gia các Nhà tuyển dụng Hoa Kỳ cho thấy ba kỹ năng quan trọng nhất khi đánh giá sinh viên tốt nghiệp là: kỹ năng viết, kỹ năng giải quyết vấn đề kết hợp khả năng làm việc nhóm. Các kỹ năng như giao tiếp, tư duy phản biện, sáng tạo và năng lực lãnh đạo cũng nằm trong top những yếu tố được nhà tuyển dụng tìm kiếm hàng đầu.

Đặc biệt, chuỗi kỹ năng này không “hết hạn sử dụng” như kỹ năng kỹ thuật, mà tiếp tục phát triển đồng thời trở nên hữu ích hơn theo thời gian, nhất là trong các vị trí quản lý cấp cao, tư vấn, truyền thông, luật hoặc khởi nghiệp. Bộ Lao động Hoa Kỳ cũng nhấn mạnh vai trò của kỹ năng xây dựng mối quan hệ (networking) như một trong những năng lực thiết yếu giúp người trẻ thành công trong thế kỷ 21.

GIÁ TRỊ NGÀNH HỌC KHÔNG THỂ ĐO BẰNG CON SỐ

Việc so sánh giá trị giữa ngành STEM và ngành nhân văn không nên dừng lại ở khía cạnh thu nhập. Mỗi nhóm ngành đều có thế mạnh riêng và đáp ứng những nhu cầu khác nhau của xã hội. Trong khi STEM mang lại kỹ năng chuyên môn và cơ hội nghề nghiệp cụ thể, thì nhân văn cung cấp nền tảng tư duy, khả năng thích nghi và kỹ năng con người – những yếu tố bền vững trong hành trình sự nghiệp lâu dài.

Thay vì chọn ngành chỉ vì áp lực thị trường, học sinh nên được khuyến khích theo đuổi đam mê và phát triển toàn diện. Trong một thế giới ngày càng phức tạp, sự kết hợp giữa tư duy công nghệ cùng chiều sâu nhân văn sẽ là chìa khóa mở cánh cổng tương lai.

SINH VIÊN VIỆT NAM ĐANG CHỌN NGÀNH THEO “ĐƯỜNG AN TOÀN”?

Tại Việt Nam, xu hướng chọn ngành học theo tiêu chí “dễ xin việc”, “lương cao”, “có tương lai” vẫn chiếm ưu thế trong tư duy của phần lớn cả học sinh lẫn phụ huynh. Báo cáo tuyển sinh những năm gần đây cho thấy số lượng hồ sơ vào các ngành như công nghệ thông tin, kỹ thuật phần mềm, logistics, tài chính – ngân hàng luôn cao vượt trội so với các ngành như văn học, triết học, lịch sử hay xã hội học.

Thậm chí, nhiều học sinh dù có năng khiếu và đam mê với văn chương, nghệ thuật hoặc nghiên cứu xã hội, vẫn chọn học kinh tế hoặc công nghệ, chỉ vì lo ngại về cơ hội nghề nghiệp. Áp lực từ gia đình và kỳ vọng xã hội càng khiến việc lựa chọn ngành học trở thành một cuộc thỏa hiệp hơn là theo đuổi đích thực về trí tuệ.