Sáng Tạo: Nền Tảng Để Trẻ Tự Tin

Trong nhiều năm qua, hệ thống giáo dục truyền thống tại Việt Nam đã tập trung mạnh vào việc truyền đạt kiến thức và kiểm tra ghi nhớ. Tuy nhiên, khi thế giới thay đổi nhanh chóng với sự phát triển vượt bậc của công nghệ, thị trường lao động cũng đòi hỏi ở thế hệ trẻ những phẩm chất mới, trong đó nổi bật là tư duy sáng tạo. Sáng tạo không còn là đặc quyền của những nghệ sĩ hay người làm nghệ thuật, mà đã trở thành một trong những năng lực thiết yếu của mọi học sinh nếu muốn học tốt và thành công trong thế giới rộng lớn ngoài nhà trường.

T

heo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), sáng tạo là một trong bốn kỹ năng trọng yếu của thế kỷ 21, cùng với giao tiếp, hợp tác và tư duy phản biện. Trong báo cáo PISA 2022, lần đầu tiên OECD bổ sung đánh giá năng lực tư duy sáng tạo bên cạnh các môn học truyền thống như Toán, Đọc hiểu và Khoa học. Kết quả cho thấy những học sinh có khả năng sáng tạo tốt thường học tập hiệu quả hơn, tự tin hơn và chủ động hơn trong việc giải quyết các vấn đề phức tạp.

Ở Việt Nam, nhiều trường học đã bắt đầu quan tâm hơn đến việc nuôi dưỡng sự sáng tạo trong lớp học. Tuy nhiên, theo nhận định của các chuyên gia giáo dục, phần lớn các phương pháp giảng dạy hiện nay vẫn mang tính áp đặt, định hướng một chiều và coi trọng đáp án đúng duy nhất. Điều này vô tình giới hạn khả năng tưởng tượng, tư duy độc lập và sự tự tin của trẻ. Một khảo sát nội bộ do một trường quốc tế tại TP.HCM thực hiện vào năm 2023 cho thấy chỉ khoảng 35% học sinh tiểu học cảm thấy mình “được khuyến khích sáng tạo trong lớp học”, và chưa đến 20% học sinh trung học được tiếp cận các môn học có yếu tố sáng tạo như thiết kế, công nghệ hay mỹ thuật tích hợp.

Sáng tạo không nhất thiết phải thể hiện qua những sản phẩm nghệ thuật phức tạp. Đó có thể là cách một học sinh giải một bài toán theo phương pháp khác thường, là việc nảy ra ý tưởng mới trong một bài thuyết trình, hoặc biết cách kết nối kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết một tình huống thực tiễn. Khi được khuyến khích và công nhận, sáng tạo trở thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy học sinh chủ động học tập, hứng thú khám phá, từ đó nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức.

Nghiên cứu của Đại học Harvard cho thấy trẻ em có cơ hội tham gia các hoạt động sáng tạo như vẽ, kể chuyện, dựng phim, mô hình hóa hoặc lập trình trò chơi có xu hướng phát triển năng lực học thuật tốt hơn trong dài hạn. Những em này cũng có chỉ số hạnh phúc cao hơn, kỹ năng giải quyết vấn đề tốt hơn và ít bị căng thẳng trong quá trình học. Tại Singapore – quốc gia được xem là hình mẫu về cải cách giáo dục, sáng tạo đã được tích hợp vào chương trình học từ bậc mẫu giáo với các hoạt động STEAM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật, nghệ thuật và toán học), giúp học sinh vừa học, vừa tạo ra, vừa rèn luyện kỹ năng sống.

Tại Việt Nam, nhiều trường tư thục, trường quốc tế và mô hình giáo dục đổi mới đã bắt đầu triển khai các chương trình tích hợp sáng tạo vào lớp học. Trường TH School, Trường Quốc tế Việt Úc (VAS) hay Trường Quốc tế Renaissance là những ví dụ cho thấy việc đưa môn nghệ thuật, thiết kế sáng tạo, lập trình và robotics vào giảng dạy từ cấp tiểu học đang trở thành xu hướng. Ngoài ra, nhiều trại hè kỹ năng, lớp học ngoại khóa và các cuộc thi sáng tạo như “Sáng tạo thanh thiếu niên nhi đồng toàn quốc” cũng góp phần nuôi dưỡng và khơi mở tiềm năng sáng tạo ở trẻ em Việt Nam.

Tuy nhiên, rào cản lớn nhất hiện nay vẫn là nhận thức chưa đầy đủ về vai trò của sáng tạo trong học tập. Nhiều phụ huynh vẫn quan niệm rằng học giỏi đồng nghĩa với điểm cao các môn học chính, và lo ngại rằng việc tham gia hoạt động sáng tạo sẽ làm xao nhãng học tập chính khóa. Trong khi đó, theo nhiều nghiên cứu quốc tế, trẻ em có khả năng sáng tạo cao thường học tốt hơn trong tất cả các môn học vì biết cách áp dụng linh hoạt kiến thức, có tư duy mở và dám nghĩ khác.

Bên cạnh đó, giáo viên cũng cần được đào tạo lại về phương pháp sư phạm sáng tạo. Một giáo viên truyền cảm hứng không chỉ giỏi chuyên môn, mà còn biết đặt câu hỏi mở, tạo không gian an toàn cho học sinh thử sai, khuyến khích phản biện và công nhận những cách tiếp cận mới lạ. Môi trường học cần được thiết kế như một “phòng thí nghiệm ý tưởng” thay vì là nơi học sinh chỉ ngồi nghe và ghi chép.

Sáng tạo không chỉ giúp trẻ học tốt hơn trong lớp học, mà còn chuẩn bị cho trẻ một nền tảng vững chắc để bước vào đời với tâm thế tự tin và linh hoạt. Trong một thế giới đầy biến động, nơi nhiều ngành nghề hôm nay có thể biến mất vào ngày mai, chính khả năng thích nghi, đổi mới và tạo ra giá trị mới sẽ là yếu tố quyết định thành công của mỗi cá nhân. Và điều đó bắt đầu từ những ý tưởng nhỏ được khuyến khích trong lớp học, từ niềm tin rằng mỗi đứa trẻ đều có thể sáng tạo theo cách của riêng mình.

Giáo dục không chỉ là truyền đạt kiến thức, mà còn là quá trình nuôi dưỡng con người toàn diện. Khi chúng ta dám đặt câu hỏi “làm sao để trẻ sáng tạo hơn mỗi ngày?”, cũng là lúc chúng ta mở ra những cánh cửa mới cho tương lai, không chỉ cho các em, mà cho cả một nền giáo dục nhân văn, đổi mới và bền vững hơn.