Dưỡng Nuôi Tâm Trí Thanh Thiếu Niên

Dưới sự chi phối của hệ thần kinh không ngừng kiện toàn, con người trải qua giai đoạn thay đổi tâm sinh lý mạnh mẽ khi bước vào độ tuổi từ 10 đến 24. Ở giai đoạn nhạy cảm và rất dễ tổn thương này, các bạn trẻ rất cần sự lắng nghe, thấu hiểu, đồng hành của cha mẹ, thầy cô cùng xã hội.

B

Cụ thể, lượng chất xám và chất trắng trong não có sự chuyển đổi đáng kể trong thời kỳ thanh thiếu niên. Tăng đều đặn từ khi phát triển rất sớm cho đến tuổi ba mươi, chất trắng chứa “sợi trục” cho phép các vùng của não giao tiếp với nhau. Điều này phản ánh quá trình myelin hóa, giúp tăng tốc độ truyền tín hiệu trong não, khiến não hoạt động hiệu quả hơn. Trong khi đó, từ cuối thời thơ ấu, ở nhiều vùng não, chất xám – chứa thân tế bào và kết nối giữa các tế bào thần kinh, được gọi là khớp thần kinh – suy giảm đều đặn, chậm và kéo dài.

TẦM QUAN TRỌNG CỦA GIẤC NGỦ

Giấc ngủ quan trọng ở mọi lứa tuổi, nhưng khi não đang trong giai đoạn phát triển thì giấc ngủ lại càng quan trọng. Giấc ngủ cũng là chìa khóa cho sức khỏe tâm thần. Một số khía cạnh của giấc ngủ thay đổi ở tuổi vị thành niên. Có bằng chứng cho thấy trong thời kỳ dậy thì, chu kỳ ngủ – thức, hay nhịp sinh học thay đổi. Trước tuổi dậy thì, melatonin – hormone gây ngủ – sản xuất sớm hơn vào buổi tối. Sau tuổi dậy thì, giấc ngủ bị chậm lại khoảng hai giờ nên chúng ta không buồn ngủ sớm như trước. Đó là một phần lý do tại sao đôi khi thanh thiếu niên khó thức dậy vào buổi sáng.

Họ thường ngủ bù vào cuối tuần: tình trạng này được gọi là “chứng lệch múi giờ xã hội”, giống việc thay đổi múi giờ mỗi tuần, có thể gây ảnh hưởng khá lớn đến não, cơ thể cùng tâm trạng. Để giải quyết vấn đề này, một số nhà khoa học cùng nhà tâm lý học đã lập luận rằng ngày học nên lùi lại một hoặc hai giờ. Tuy nhiên, điều đó khó thực hiện vì không phù hợp với các chuẩn mực xã hội cùng mô hình làm việc của phụ huynh.

ẢNH HƯỞNG CỦA THIẾT BỊ CÔNG NGHỆ CÙNG MẠNG XÃ HỘI

Một yếu tố ảnh hưởng đến giấc ngủ là việc sử dụng điện thoại và nhu cầu kiểm tra mạng xã hội đến tận đêm khuya. Kết nối luôn là nhu cầu đặc biệt quan trọng đối với các bạn thanh, thiếu niên. Giờ đây, những người trẻ tuổi có thể kết nối với bạn bè bất kể ngày đêm. Có rất nhiều áp lực xã hội trong những năm tháng tuổi teen. Việc bỏ lỡ thông báo hoặc tin nhắn và không trả lời có thể là một rủi ro xã hội mà thanh thiếu niên muốn tránh, vì vậy một số người trẻ thức khuya hơn để giao lưu trực tuyến và ngủ cạnh điện thoại của mình.

Tuy nhiên, một số nghiên cứu chỉ ra mối quan hệ nhỏ giữa việc sử dụng mạng xã hội nhiều hơn và mức độ hạnh phúc thấp hơn ở thanh thiếu niên. Và, điều đó được coi là bằng chứng cho thấy thời gian sử dụng màn hình hoặc mạng xã hội có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe tâm thần ở người trẻ tuổi. Một nghiên cứu xem xét mối quan hệ giữa việc sử dụng mạng xã hội nhiều hơn và hạnh phúc ở thanh thiếu niên thực hiện bởi Dr Amy Orben phát hiện ra rằng ở hầu hết các độ tuổi, hầu như không có mối quan hệ nào giữa việc sử dụng mạng xã hội và hạnh phúc. Có một vài trường hợp ngoại lệ – ở độ tuổi 11 đến 13 ở bé gái, độ tuổi 14 đến 15 ở bé trai và ở độ tuổi 19 ở cả hai giới, khi việc sử dụng mạng xã hội diễn ra nhiều hơn trong một năm dự đoán hạnh phúc thấp hơn vào năm tiếp theo.

ĐỒNG CẢM VỚI TRẺ VỊ THÀNH NIÊN

Hiểu thêm về những gì đang diễn ra trong não của một thiếu niên có thể hữu ích cho cha mẹ, giáo viên và những người khác làm việc với những người trẻ tuổi – và cho chính những thiếu niên. Điều đó có nghĩa là chúng ta không ngay lập tức đổ lỗi cho những người trẻ tuổi vì họ hay thay đổi tâm trạng, ích kỷ hoặc đưa ra những quyết định “tồi tệ”.

Cố gắng đồng cảm cũng như nhìn nhận theo quan điểm của người trẻ tuổi là điều hữu ích và có thể giúp người lớn hiểu tại sao đôi khi những người trẻ tuổi lại hành động theo cách mà họ làm. Ví dụ, việc chấp nhận rủi ro tăng cao ở những năm tuổi thiếu niên và hầu hết các rủi ro – hút thuốc, thử nghiệm ma túy, lái xe nguy hiểm, chẳng hạn – đều xảy ra khi những người trẻ tuổi ở cùng bạn bè. Khi còn là thiếu niên, chúng ta có xu hướng bị ảnh hưởng bởi bạn bè nhiều hơn và điều này có thể là do quá nhạy cảm với việc bị xã hội cô lập và có động lực để hòa nhập.

SỰ ĐA DẠNG VỀ HỆ THẦN KINH

Hệ thống giáo dục và xã hội được thiết lập theo một tiêu chuẩn phù hợp với tất cả. Tuy nhiên, con người có sự đa dạng về thần kinh và có những người trẻ tuổi sở hữu bộ não xử lý thông tin khác nhau. Nhiều nghiên cứu về các tình trạng như tự kỷ, chứng khó đọc và ADHD ở trẻ nhỏ, nhưng tuổi vị thành niên đã bị bỏ qua khi nghiên cứu về sự đa dạng về thần kinh. Tuy nhiên, đây là giai đoạn có những thay đổi lớn về hormone, não bộ và thế giới xã hội. Tất cả những điều này tạo áp lực mới cho người trẻ tuổi cùng sự khác biệt về thần kinh đặt ra một thách thức bổ sung. Chúng ta cần nhiều nghiên cứu nhiều hơn về sự khác biệt về thần kinh biểu hiện trong những năm tháng tuổi thiếu niên, để qua đó có phương pháp hỗ trợ tốt nhất cho họ.

CẢNH GIÁC VỚI CÁC DẤU HIỆU CỦA VẤN ĐỀ SỨC KHỎE TÂM THẦN

Bộ não con người có tính mềm dẻo ở mọi lứa tuổi, kể cả khi trưởng thành, nhưng trong thời kỳ thanh thiếu niên, đặc tính này ở một số vùng não nhất định được tăng cường. Điều đó đồng nghĩa với tuổi thanh thiếu niên là giai đoạn mang đến cơ hội học tập, sáng tạo, và có thể được hưởng lợi từ các biện pháp can thiệp.

Khả năng tương thích tăng cao của não cũng có nghĩa là đây là thời kỳ dễ bị tổn thương, vì môi trường không phải lúc nào cũng tích cực. Hoàn cảnh căng thẳng có thể ảnh hưởng đến não và cách não phát triển, cũng như có thể khiến một người trẻ dễ mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần: khoảng 75% bệnh tâm thần bắt đầu trước tuổi 18.

CHÚ Ý ĐẾN CĂNG THẲNG

Môi trường mà thanh thiếu niên đang lớn lên hiện nay căng thẳng hơn so với 20 năm trước. Ở Anh, số lượng kỳ thi và đánh giá đã tăng lên đối với những người trẻ tuổi. Điều này tạo ra căng thẳng cấp tính ở giai đoạn mà những người trẻ tuổi đặc biệt dễ bị tổn thương. Ngoài áp lực học tập, những người trẻ tuổi còn bày tỏ những lo lắng như sợ thất bại, bước vào thị trường việc làm, nhà ở và khủng hoảng khí hậu. Cuộc sống đặc biệt khó khăn đối với những người trẻ tuổi sống trong cảnh nghèo đói.

TÁC ĐỘNG CỦA RƯỢU VÀ MA TÚY

Có một số bằng chứng cho thấy việc hút thuốc hoặc tiêu thụ một lượng cần sa tương đối lớn thường xuyên trước độ tuổi khoảng 18 hoặc 21 có hại cho não về khả năng nhận thức, chẳng hạn như trí nhớ và khả năng học tập, bên cạnh nguy cơ mắc chứng loạn thần tăng cao. Trong khi đó, chúng ta biết ít hơn về tác động lâu dài của việc tiêu thụ nhiều rượu. Có một số bằng chứng cho thấy rượu ảnh hưởng đến não người trẻ khác với não người lớn, nhưng ít hiểu rõ tác hại lâu dài của nó đối với thanh thiếu niên.

KHUYẾN KHÍCH THẾ HỆ TRẺ SUY NGHĨ VÀ HÀNH ĐỘNG TÍCH CỰC

Trẻ vị thành niên dễ gây ảnh hưởng lẫn nhau, và có bằng chứng cho thấy các biện pháp can thiệp do bạn bè lãnh đạo, ví dụ như các chiến dịch chống bắt nạt ở trường học, có thể hiệu quả hơn các chiến dịch do người lớn lãnh đạo. Tuy nhiên, rất ít biện pháp can thiệp được thiết kế và lãnh đạo bởi những người trẻ tuổi. Thiết nghĩ, bố mẹ, nhà trường cần trao cho thanh thiếu niên tiếng nói, quyền để chúng khuyến khích nhau đưa ra quyết định tích cực và lành mạnh.